Қожа Ахмет Ясауи диуани хикмет

Ақын өз кітабын қыпшақ даласы мен Орталық Азия түркілеріне кезінде түсінікті болған шағатай тілінде жазған. Мұның өзі араб тілінде жазылған Құран Кәрім мен түрлі хадис, тәпсірлердің күрделі қағидаларын жергілікті түркі халықтарының түсініп оқуына мүмкіндік берді. «Диуани хикмет» – көшпелі елдің ауыз әдебиеті үлгілеріне негізделіп, түркі халықтары фольклорының тілдік-стильдік, модельдік тәсілдерін зор шеберлікпен пайдалана отырып жазылған көркем туынды. «Диуани хикметтің» түпнұсқасы сақталмаған. Ең ескі нұсқасы XV ғ-дың орта кезінде араб әрпімен көшірілген. Бертін келе «Диуани хикмет» Қазан (1887–1901), Ыстамбұл (1901), Ташкент (1902–11) баспаларынан жарық көрген.

Қожа Ахмет Ясауи хикметтерінің жазылу тарихын, поэтикасын, сопылық-философиялық идеясын, қоғамдық-әлеуметтік мән-мағынасын, ислам дінін таратудағы рөлін М.Ф.Көпрүлузаде, Н.С.Банарлы, Е.Э.Бертельс, А.К.Боровков, Э.Р.Рустамов, В.И.Зохидов, т.б. ғалымдар жан-жақты зерттеді. Қожа Ахмет Ясауи «Диуани хикметте» «Аллаға жақындай түсу үшін» әрбір адам өзінің өмір жолында төрт басқыштан өтуі керектігін айтады. Біріншісі – шариғат. «Шариғат» – ислам діні қағидалары мен шарттарын тақуалықпен мүлтіксіз орындауды әрі құдайға құлшылық жасауды талап етеді. Екіншісі, «тариқат» – дін ғұламаларына шәкірт болып, жалған дүниенің түрлі ләззаттарынан бас тарту, Аллаға деген сүйіспеншілікті арттыра түсу болып табылады. Бұл басқыш сопылықтың негізгі идеясын, мұрат-мақсатын аңғартып тұр. Үшіншісі, «мағрифат» негізінен дін жолын танып-білу сатысы деуге болады. Бұл басқыштың негізгі талабы – күллі дүниедегі болмыс-тіршіліктің негізі «бір Алла» екенін танып-білу, түсіну. Төртіншісі, «хақиқат» («фано») – Аллаға жақындап, оны танып-білудің ең жоғары басқышы. Сопылық түсінік бойынша, «шариғатсыз» «тариқат», «тариқатсыз» «мағрифат», «мағрифатсыз» «хақиқат» болуы мүмкін емес. Бұлардың бірі екіншісіне өту үшін қажетті басқыш болып табылады. Қожа Ахмет Ясауи Аллаға (яғни Хаққа) жету жолында міндетті түрде төрт асудан мүдірмей өтуі керек деген пікір айтады. Ақынның айтуы бойынша, Хаққа жету жолындағы әрбір асудың он-оннан мақамы (тоқтамы) бар. Демек, осы төрт асудың қырық мақамын игерген пенде ғана «жабарут» (адам мен табиғат арасындағы үйлесімділік), «мәләкут» (өмірдің мәнмағынасына қанық болу), «лахут» (бұл жалғаннан безіп, о дүниенің рухани әлемін меңгеру), «насут» (жоғарыда аталған үш өлшемнің басын қосып тұрған күш) деп аталатын рухани дүниенің сырын пайымдауға мүмкіндік алады.

«Диуани хикмет» әрбір адамды имандылыққа, ізгілікке, жоғары адамгершілік қасиеттерге жетелейтін құдіретті күш, айқын бағдарлама деуге болады. Қожа Ахмет Ясауи әрбір адамның қадір-қасиетін, өмірде алатын орнын оның ішкі жан дүниесінің тазалығымен өлшейді. Адамның өз бойындағы ізгі адамгершілік қасиеттерді ұдайы жетілдіріп отыруы немесе бүкіл адамгершілік қасиетінен жұрдай болуы сол кісінің имандылығына байланысты деген түйін жасайды. Ал имандылық дегеніміздің өзі Алланың құлына ғана тән, адамгершілік қасиеттерді тәрбиелеп, оны құдай жолына салып отыратын киелі күш деп түсіндіреді. Ақынның айтуы бойынша, имандылықтың ең басты көрінісі – мейірімді, кешірімді, өзгелерге жанашырлықпен қарау болып табылады. «Диуани хикметте» әрбір адамға қажетті қанағат-ынсап сезіміне ерекше мән беріліп, нәпсіні тыя білу мұсылмандықтың басты шарттарының бірі екенін ақын оқырманға қайта-қайта ескертіп отырады. «Ақыл кітабы» адамның ішкі жан-дүниесінің түрлі теріс ой-пиғылдардан, жаман ниеттерден таза болуын талдап, Алла алдында пәк, кіршіксіз болуға шақырады.[1]

Бүкіл әлемдегі түркі халқы «Диуани хикмет» арқылы исламның рухани әлемімен, сол дәуір үшін ілгерішіл саналған сопылық ағымның философиялық ой-пікірлерімен танысты. «Диуани хикметте» жырланған адамгершілік, имандылық, қанағат, кішіпейілділік, жомарттық жайындағы этикалық-дидактикалық тұжырымдар бертін келе, қазақ ақын-жыраулары поэзиясынан өзінің көркемдік жалғасын тапты.[2][3]
The poet wrote his book in the Chagatai language, which was previously understood by the Kipchak steppe and Central Asian Turks. This made it possible for the Turkic peoples to understand the complex principles of the Qur'an and the Hadith, as well as the Tursyras in Arabic. "Diwani Hikmet" is an art work based on the examples of nomadic folklore of the nomadic country, with the use of linguistic-style, modeling techniques of Turkic folklore. The original of the Diocese of Wisdom has not been preserved. The oldest version was copied in the middle of the 15th century in Arabic. As soon as it was published, the Diwani Hickmet published in October (1887-1901), Istanbul (1901), Tashkent (1902-11).

The history of writing of Khoja Ahmed Yasawi's writings, poetics, Sufos-philosophical ideas, social-social meaning, role in the spread of Islam religion MF Kopruluzade, NS Banarly, E. Bertels, AK Borovkov, E. Rustamov, VI Zohidov, etc. scientists have investigated in detail. Khoja Ahmed Yasawi states in the Diwani wiki, that each person must cross four steps in his or her life path to "approach God." The first is Shariah. Shari'ah - requires a conscientious observance of the principles and conditions of an Islamic religion and a worship of the god. Secondly, the "truth" is to become a disciple of the sages, to reject the pleasures of the false world, and to grow in love for Allah. This staircase embodies the basic idea and mission of Sufism. Third, the "magifat" is basically the stage of learning the religion. The main requirement of this steward is to recognize and understand that the basis of all life around the world is the One God. Fourth, the "fano" is the highest supporter of approaching and knowing Allah. According to the Sufi concept, "truth" without "sharia" cannot be "truth", "without logic" "magic", "without truth" without "magic". One of these is the stepladder needed to move on to the other. Khoja Ahmed argues that the path to Yassawi Allah (ie Hak) must pass through four passes. According to the poet, each climb on the way to Hak has dozens of mama (stop). However, only a person who has mastered forty of these four passages is known as "zhabarut" (harmony between man and nature), "lachakut" (saturation with the meaning of life), "lahut" (which means to get rid of the pseudonyms and to learn the spiritual world of the afterlife), "zasut" ( the power that unites the three dimensions mentioned above).

The "Divine Wisdom" is a powerful, clear program that inspires everyone to morality, goodness and high moral qualities. Khodja Ahmed Yasawi measures the dignity of each person and their place in life through the purity of his inner soul. It is concluded that the constant perfection of the good moral qualities of the person or the deviation from the whole moral character depends on the morality of the person. Mankind, meanwhile, is a power inherent only in Allah's slave, the one who brings up moral qualities and sets it in God's path. According to the poet, the main manifestation of morality is kindness, forgiveness, and compassion for others. The poet repeatedly warns the reader that in the "Diwani Hicketer", one of the main conditions of Muslims is the ability to control one's temper. The Book of Mind analyzes the purity of the inner person, clearing them of all negative thoughts, motives and motives, and urges Allah to be chaste and pure. [1]

The Turkic people around the world learned about the spiritual world of Islam through the "Divan Wisdom" and the philosophical considerations of the Sufi movement that had been advanced for that era. Having given ethical and didactic conclusions to the moral, morality, satisfaction, humility and generosity sung in "Diwani Hickmet", he has continued his artistic activity in the poetry of the Kazakh akyn-zhyrau. [2] [3]